شماری از چهره‌های مطرح کشور، به شمول رحمت‌الله نبیل، امرالله صالح، رنگین دادفر سپنتا و نیز نمایندگی افغانستان در دفتر ملل متحد در ژنیو، طرح سوئیس برای احتمال اخراج پشتون‌ها را مغایر با کنوانسیون‌های جهانی خوانده و خواهان وضاحت از سوی حکومت این کشور شده‌اند.
نمایندگی دائمی افغانستان در دفتر ملل متحد در ژنیو در یک بیانیه در این باره گفته است که «این موضوع با مقام‌های مربوطه اداره مهاجرت سوئیس مطرح شده و سفارت در انتظار پاسخ رسمی آن‌ها است.»
نصیر احمد اندیشه، سرپرست این نمایندگی، گفته است که سوئیس تمام روندهای بازگشت اجباری را پس از تسلط نظامی طالبان متوقف کرده و در حال حاضر تنها در مورد مجرمین تکراری استثنائاتی قایل شده است.
او گفته است که «هیچ پالیسی رسمی در مورد اخراج بر اساس قومیت وجود ندارد و چنین سیاستی با روح کنوانسیون‌های مهاجرت و اصول حقوق بشر در تضاد است.»
همچنین رحمت‌الله نبیل، رئیس پیشین امنیت ملی کشور، گفته است که این اقدام در صورت صحت، نقض جدی کنوانسیون ۱۹۵۱ ژنیو، اصول کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان و معیارهای جهانی حقوق بشر خواهد بود.
آقای نبیل افزوده است: «اخراج مردم نه به دلیل آنچه انجام داده‌اند، بلکه به خاطر آنچه هستند، یادآور تاریک‌ترین لحظات تاریخ اروپا است؛ زمانی‌که هویت به تنهایی جرم تلقی می‌شد.»
او گفته است که اعمال تبعیض قومی نه تنها از نظر اخلاقی غیرقابل دفاع است، بلکه از نظر حقوقی نیز ممنوع شمرده می‌شود.
او هشدار داده است که چنین سیاست‌هایی نه‌تنها ناعادلانه و خطرناک است، بلکه می‌تواند پیشینه خطرناکی برای نظام‌های پناهندگی در سراسر جهان ایجاد کند.
آقای نبیل از مقام‌های سوئیس خواسته است که به‌گونه‌ای شفاف و فوری هرگونه سیاست اخراج مبتنی بر قومیت را رد و توضیح دهند و نهادهای بین‌المللی برای حفظ اصل عدم تبعیض و حمایت از حقوق فردی وارد عمل شوند.
به گفته رئیس پیشین امنیت ملی، مشروعیت نظام جهانی حمایت از پناهندگان به رد مجازات جمعی در هر شکلی وابسته است.
روند سبز: پشتون‌ها را با طالبان یکی ندانید
در همین حال، روند سبز افغانستان (رسا) به رهبری امرالله صالح با نشر اعلامیه‌ای تاکید کرده است که همه پشتون‌ها عضو طالبان نیستند و نباید آن‌ها را به دلیل قومیت‌شان با آنان یکی دانست.
در این اعلامیه آمده است که پشتون‌ها نیز در مبارزه علیه طالبان قربانی‌های فراموش‌ناشدنی داده‌اند و از تداوم «جهالت و تعصب طالبانی» حمایت نمی‌کنند.
روند سبز اخراج پناهجویان پشتون‌تبار از کشورهای اروپایی یا برخورد بر پایه قومیت را اقدامی «نادرست و مغایر با موازین پذیرفته‌شده در حداقل یک قرن اخیر» خوانده است.
رسا از کشور سوئیس، سایر کشورهای اروپایی و همه کشورهای مهاجرپذیر خواسته است که پشتون‌ها را با طالبان یکی نپندارند و با دقت به روایت‌های فردی آوارگان افغانستان گوش فرا دهند.
در اعلامیه همچنین هشدار داده شده که اضافه‌کردن پیشوند یا پسوند «طالب» به واژه «پشتون» و یا استفاده از کلمه «طالب» به عنوان نام غیررسمی این قوم، اقدامی «زشت، نادرست و با پیامدهای خطرناک» است.
به باور این جریان، یکی از این پیامدها، بهره‌برداری طالبان از چنین القاب و مفاهیمی برای مشروع‌سازی خود به‌عنوان نماینده سیاسی پشتون‌ها در گفتگو با کشورهای خارجی است.
این خبر واکنش‌هایی را نیز از سوی چهره‌های سیاسی و مدنی افغانستان به همراه داشته است.
رنگین دادفر اسپنتا، مشاور پیشین امنیت ملی افغانستان، در واکنش به این خبر گفت: «تصمیم اخراج شهروندان افغانستان از سوئیس به دلیل تعلق به قوم پشتون، نه تنها مغایر کنوانسیون‌های بین‌المللی است بلکه نمادی از نژادپرستی آشکار است. قربانیان نظام مستبد طالبانی، فارغ از تعلقات قومی، شایسته حمایت هستند.»
در همین حال، عز‌یزالله سنجر، کاربر شبکه اکس، نیز در واکنشی گفت: «تصمیم دولت سوئیس در پیوند با اخراج مهاجران پشتون و نسبت‌دادن آنان به طالبان، تصمیمی شتاب‌زده، ناعادلانه و مغایر با اصول بنیادین حقوق بشر است. پشتون‌ها همانند اقوام دیگر افغانستان قربانی تروریزم بوده‌اند، نه عامل آن.»
او از دولت سوئیس خواست با درنظرگرفتن واقعیت‌های تلخ جامعه افغانستان، سیاست مهاجرتی خود را بازنگری کرده و برخوردی عادلانه و انسانی با پناهجویان پشتون داشته باشد.
طرح جنجالی سوئیس
این واکنش‌ها در حالی است که طبق گزارش روزنامه «نویه زوریشه زایتونگ»، این طرح دولت سوئیس برای نخستین بار موضوع اخراج پناهجویان بر اساس معیارهای قومی را مطرح می‌کند.
طبق اسناد داخلی منتشرشده از سوی دبیرخانه دولتی مهاجرت سوئیس، مقامات بلندپایه این نهاد پیشنهاد داده‌اند که بازگشت پشتون‌ها، به عنوان بزرگترین گروه قومی افغانستان و بدنه اصلی حاکمان طالبان، می‌تواند نخستین گام در تغییر استراتژی بازگشت پناهجویان افغانستان باشد.
این پیشنهاد در حالی مطرح شده که پس از حملات اسلام‌گرایانه در شهرهای مانهایم و مونیخ، نگرانی‌ها درباره امنیت عمومی در کشورهای اروپایی افزایش یافته است.
در یکی از این حوادث، یک پناهجوی از افغانستان با چاقو یک افسر پولیس آلمانی را به قتل رساند و در حمله دیگر، یک مرد از افغانستان با موتر به جمعیت حمله کرد که منجر به کشته شدن یک مادر و کودک دو ساله شد.
مقامات سوئیسی می‌گویند که پشتون‌ها به دلیل هم‌قوم بودن با طالبان، ممکن است در صورت بازگشت به افغانستان کمتر در معرض خطر باشند.
با این حال، نهادهای حقوق بشری و برخی سیاستمداران این دیدگاه را نگران‌کننده و مغایر با اصول بشردوستانه دانسته‌اند.
سلین ویدمر، عضو حزب سوسیالیست، اخراج به «رژیم تروریستی طالبان» را غیرقابل قبول خوانده و هشدار داده است که بازگشت‌کنندگان با شکنجه و نقض حقوق بشر مواجه خواهند شد.
از سوی دیگر، احزاب راست‌گرا از این پیشنهاد استقبال کرده و آن را گامی ضروری برای حفظ امنیت داخلی دانسته‌اند.
در کنار این مباحث، کارشناسان به چالش‌های اجرایی این طرح نیز اشاره کرده‌اند. از جمله دشواری در تعیین دقیق قومیت پناهجویان و خطرات بازگشت آنان حتی در صورت تعلق به قوم پشتون.
علی جان خوشی، پناهجوی افغانستان ساکن سوئیس، در واکنش به این طرح گفت: «طالبان کسانی را که از کشور فرار کرده‌اند، حتی اگر پشتون باشند، به‌خاطر ترک وطن مجازات می‌کنند.»
با افزایش فشارهای سیاسی و اجتماعی، به‌ویژه با تغییرات سیاسی در آلمان، به نظر می‌رسد سوئیس نیز در مسیر سخت‌گیرانه‌تری در قبال پناهجویان افغانستان قرار گرفته است.
